Zachowek – sprawdź czym jest i jak działa oraz czy możesz go otrzymać, jeśli pominięto Cię z jakich względów w testamencie

Testament to jeden z dokumentów o największej mocy prawnej. To na jego podstawie często dysponowany jest znaczny majątek osoby zmarłej — zgodnie z jego wolą. Czasami jednak z różnorodnych przyczyn możemy nie zostać ujęci w testamencie, co rodzi pewnego rodzaju roszczenia, gdyż jesteśmy bliską rodziną osoby zmarłej. W takiej sytuacji możemy skorzystać z zachowku, który owiany jest wieloma niewiadomymi i mitami. W tym tekście przedstawimy wszystkie najważniejsze informacje na temat zachowku oraz podpowiadamy, komu się należy, w jakiej wysokości i czy może skorzystać z niego każda osoba bliska.

Czym jest zachowek?

Zachowek to uprawnienie, które ma na celu chronić interesy najbliższej rodziny, która z jakichś względów nie została ujęta w spadku. Z zachowku skorzystać mogą wszyscy zstępni, czyli małżonek, rodzice, dzieci, wnuki itp. Zachowek jest substytutem dziedziczenia ustawowego — takiego samego, jakie miałoby miejsce w przypadku braku pozostawienia testamentu. Gdy z pewnych powodów najbliższa rodzina zostaje pominięta w spadku, zastosowanie ma zachowek, czyli część prawna ustawowego dziedziczenia. Najlepszym przykładem jest przeniesienie całego majątku przez osobę zmarłą np. koleżankę z pominięciem dzieci i wnuków. Osoby takie mogą zatem domagać się zachowku od koleżanki zmarłej osoby, powołując się właśnie zachowek. W takiej sytuacji otrzymają dokładnie tyle, ile należałoby im się z urzędu — przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli osoba zmarła posiadała grono bliskich, w pierwszej kolejności dziedziczą tylko Ci bliscy, którzy dziedziczyliby jako pierwsi przy dziedziczeniu ustawowym, czyli tylko dzieci i małżonek, a ew. w późniejszej linii ich następcy.

Zachowek co ciekawe ma także miejsce, gdy osoba zmarła obdarowała np. swoją przyjaciółkę jeszcze za życia np. bardzo drogimi przedmiotami czy nieruchomościami. Po jej śmierci prawo żądać zachowku od obcej osoby mają bliscy członkowie zmarłego, którzy dziedziczyliby ustawowo. Zachowek ulega także przedawnieniu. Jest to czas 5 lat od otworzenia testamentu dla osób ustawowo dziedziczących, a dla osób testamentowo dziedziczących również 5 lat, ale od dnia ogłoszenia testamentu.

Ile wynosi zachowek?

Na pytanie ile wynosi zachowek, istnieje kilka odpowiedzi. Wynika to z wielu czynników, jakie mają wpływ na daną konkretną sytuację. Ogólnie zachowek wynosi 50% tego, co inni spadkobiercy dziedziczyliby ustawowo — w przypadku braku testamentu. Drugim wariantem jest suma 2/3 ustawowej sumy, która należy się osobom niepełnoletnim lub trwale niezdolnym do pracy. Sytuację tą określa się na dzień otwarcia spadku, czyli śmierci osoby. Ustalanie wysokości zachowku opiera się zatem o kilka kroków. Pierwszym z nich jest ustalenie udziału konkretnej osoby w spadku. Drugim krokiem jest oszacowanie wysokości zachowku oraz sprawdzenie, czy dana osoba nie jest osobą małoletnią lub niezdolną trwale do pracy, co zmieniłoby ostateczną sumę. Przy obliczaniu udziału w spadku bierze się pod uwagę spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Nie bierze się zaś pod uwagę osób wydziedziczonych i tych, którzy zrzekli się dziedziczenia.

Zachowek wypłacany jest z zasady w gotówce, a osoba mająca go wypłacić nie ma obowiązku wydawania przedmiotów czy nieruchomości. Pewnego rodzaju wyjątkiem jest nawiązanie porozumienia, na mocy którego osoba wypłacająca zachowek, zgadza się wydać konkretny przedmiot np. sentymentalnie związany z rodziną w zamian za zrzeczenie się zachowku. W takiej sytuacji rozliczenie może odbywać na podstawie wydania danego przedmiotu.

Jak wnioskować o zachowek?

Zachowek otrzymać można na dwa sposoby. Jest to droga ugody oraz postępowania sądowego, gdzie to sąd ustala jego warunki. Pierwszy sposób ugody możliwy jest w sytuacji bezspornej, gdzie sytuacja jest jasna i klarowna. Jest to niestety rzadka sytuacja, gdyż często w grę wchodzi wiele zmiennych i roszczeń. Jeśli jednak wypłacenie zachowku jest możliwe na mocy ugody, podpisuje się ją i tak reguluje należność wobec osoby bliskiej. Osoba, która pobiera zachowek, musi podpisać oświadczenie, iż otrzymał konkretną kwotę pieniędzy i to ostatecznie kończy jego roszczenie do spadku. W przypadku gdy wymagana jest interwencja sądowa, osoba dochodząca zachowku musi złożyć wniosek do sądu zgodnego z ostatnim miejscem zamieszkania zmarłego. Wniosek ten musi spełniać wszystkie wymogi formalne związane z prawem cywilnym. Koszt złożenia wniosku to 5% wartości wnioskowanego zachowku. Do opłat doliczyć należy jeszcze ew. interweniowanie biegłego, który będzie szacował majątek, o ile zajdzie taka potrzeba. Ciekawą kwestią przy tematyce zachowku jest jego niepłacenie. Choć nie ma takiej ogólnej możliwości, można powołać się na przepisy prawa i zakwestionować prawo do zachowku z powodu rażącej postawy społecznej względem zmarłego. Może być to np. nieopiekowanie się ciężko chorym rodzicem przez dziecko lub nieutrzymanie kontaktu. Jest to jednak kwestia sporna, którą rozstrzyga sąd w postępowaniu i nie można traktować tego rozwiązania jako opcji do wykorzystania czy klauzuli do aktywowania.